Rak: Wszystkie moje książki są o tym, czy nasza próba zawalczenia o podmiotowość nie skończy się spektakularną klęską. Szostak: Staram w każdej nowej powieści szukać obszarów jeszcze niezbadanych. Byliśmy na podwójnej premierze powieści „Agla. Aurora” i „Rumowiska”.
„Agla. Aurora” Radka Raka to kontynuacja powieści „Agla. Alef” zanurzonej w świecie fantastycznym, zapełnionym unikatowymi elementami świata przedstawionego, gdzie obok ludzi żyją też humanoidalne raki, gobliny i owadopodobne demony, gdzie istnieje cech czarodziejek, kształconych w sztuce wysokiej gnozy, ale i cech katów. Gdzie żelazną ręką rządzi nieosiągalny dla zwykłych śmiertelników Car, a porządku pilnuje działająca w jego imieniu bezpieka.
– Podstawową koncepcją cyklu jest założenie, że świat „Agli” to historia alternatywna. To jest tak naprawdę nasz świat, tylko w pewnym momencie sprawy potoczyły się inaczej. Jest to zatem świat totalitarny, nawet jeśli nie wgląda tak na pierwszy rzut oka. Szybko okazuje się jednak, że trzeba choćby uważać z kim się rozmawia i o czym – mówił autor.
Połączenie żywiołów
„Rumowiska” Wita Szostaka to – jak głosi opis okładkowy – opowieść o dziadku Tomaszu, podziemnym opozycjoniście i pośle, o tajemnicach babci Heleny i o ich wnuku. Jest opowieść o domu pełnym wspomnień, pamiątek, skrywanych sekretów i tajemniczych lokatorów. Jest opowieść o tym, o kim nigdy w rodzinie nie mówiono na głos. Czy one wszystkie mogą się spotkać i przeciąć, zlać w jedną rzekę? Czy na zawsze pozostaną oddzielne?
– Na początku był pomysł czysto formalny, czyli chęć zobaczenia jak wypadnie połączenie dwóch żywiołów, które są dla mnie istotne: żywiołu opowieści i żywiołu myślenia. Napisałem filozoficzny esej o rzece, o tym jak działa metafora rzeki: nie tylko nurtu rzeki, owego panta rhei, obecnego w myśleniu od samego początku filozofii, ale i metafora źródeł, naszej tęsknoty za źródłami, przekonania, że podróż do źródeł cywilizacji, kultury, religii, będzie dla nas ożywcza – mówił Szostak. Przyznawał, że podczas pisania fascynujące było dla niego też odkrycie terminologii związanej z rzekami, pojęć takich jak r]tytułowe rumowiska, czyli to, co ciągnięte jest przez rzekę po dnie, a na co składają się toczyny, wleczyny, unosiny, zawiesiny i roztwory.
Dodawał, że opowiadanie zwykłych historii wydaje mu się jałowe. – Szanuję potrzebę czytania takich linearnych opowieści, ale ja jako pisarz nie jestem w stanie tej potrzeby zaspokoić. Mnie bardziej fascynuje to, jak sposób opowiadania, kierunek, długość zdania sprawia, że ta sama historia może być albo banalna, albo fascynująca, bo ujawni swoje zupełnie nowe podłoże – podkreślał pisarz.
Przeczytaj także:
Powieść z ducha wschodnioeuropejska
Zdaniem Radka Raka każda opowieść wymaga osobnego języka. – Nie da rady napisać przygodowej powieści fantastycznej, takiej jak „Agla” językiem „Baśni o wężowym sercu”. To by zepsuło te książkę. Tu język musi być prostszy, choć przecież nie prostacki – przekonywał. Dodawał, że chciał napisać „Aglę” w taki sposób, w jaki były napisane XIX-wieczne popularne powieści angielskie. – „Agla” to oczywiście gra z tą formą, bo piszę ją z perspektywy XXI wieku. Narzucam sobie jednak formę, która w pewien sposób krępuje, ale daje możliwość stworzenia powieści, która odnosi się do całej fantastycznej tradycji zachodniej – mówił Radek Rak.
Podkreślał jednak, że nie da się w literaturze polskiej odtworzyć zachodnich modeli steampunku. Tamte powieści pisane były bowiem z perspektywy siły, z perspektywy imperialnej, której Polacy nie mają. – My mamy perspektywę niewolniczą, perspektywę podporzadkowania władzy, która nas gnębi. Perspektywy nieufności wobec tej władzy. To jest nasz sposób myślenia i to dlatego „Agla” jest z ducha wschodnioeuropejska – zaznaczał Rak.
Podmiotowość i obszary niezbadane
Jak mówił Rak, wszystkie swoje książki w mniejszym lub większym stopniu pisał właśnie z perspektywy braku faktycznej wolności bohaterów, ich spętania. – Moje książki są o odpodmiotowieniu, i o tym, czym ta podmiotowość w ogóle jest. A także o tym, czy jeśli o nią zawalczymy, to czy nie skończy się to spektakularną klęską. I dlaczego tak – dodawał.
Dla Wita Szostaka wewnętrznym napędem do pisania jest próba znalezienia w powieści obszarów niezbadanych. – Nie widzę potrzeby, żeby pisać powieści, które, jak mi się wydaje, już powstały. Staram się szukać obszarów, w których mogę za pomocą powieści zrozumieć czy dotknąć świat w sposób w moim przekonaniu jeszcze niezbadany. Szukam w języku, ale i formie powieści – mówił Szostak. Dodawał: – Wartościowa w powieści jest dla mnie próba przekraczania granic, a nie chodzenie utartymi szlakami.
Przeczytaj także:
Empatia i uświadomienie
Spytany oto, czego zazdrości Radkowi Rakowi, Szostak wymieniał m.in. pisanie o erotyce, seksualności, subtelne oddawanie nastrojów: od pożądania, poprzez zawstydzenie, całe bogactwo intymności, które pojawia się między dwojgiem ludzi. – A druga zazdrość wynika z różnicy charakteru i spojrzenia na świat. Pełnego łagodności w najlepszym tego słowa znaczeniu patrzenia na swoich bohaterów. Chciałabym mieć takie zrozumienie dla moich postaci. Chodzi o głębokie, empatyczne wejście w bohatera, które odsłania o nim więcej prawdy – mówił autor „Rumowisk”.
Radek Rak przekonywał, że twórczość Wita Szostaka wyciąga mu z głowy myśli, które miał, ale których sobie nie uświadamiał. – O to chodzi w pisaniu, bardziej nawet niż o tworzenie opowieści – mówił Rak. – Lubię do książek Wita wchodzić, bo mam wrażenie, że wchodzę do rzeki, która mnie obmywa. Też bym chciał tak umieć robić literacko – zaznaczał autor „Agli”.
Radek Rak i Wit Szostak w Big Book Cafe MDM. Premiera podwójna! „Agla. Aurora” oraz „Rumowiska”
Prowadzenie Natalia Szostak i Anna Karczewska
12 października 2023