Jego słowa były z czasem zmieniane, zwrotki wyrzucane lub przestawiane – ale hymn Polski wciąż towarzyszy nam z okazji świąt czy istotnych wydarzeń. Autor tekstu, pisarz, poeta, polityk, Józef Wybicki, urodził się 275 lat temu. Obchodzimy Rok Wybickiego.
Józef Rufin Wybicki urodził się 29 września 1747 roku. Był pisarzem, politykiem, szambelanem Stanisława Augusta Poniatowskiego, a także wolnomularzem. Z wykształcenia prawnik, działalność polityczną rozpoczął w wieku 20 lat jako poseł na sejm w I Rzeczypospolitej. Jego protest przeciw wszystkim aktom Sejmu Repninowskiego uznawany jest za jedną z ostatnich prób pozytywnego zastosowania liberum veto. Był uczestnikiem konfederacji barskiej, na polecenie dowództwa konfederacji jeździł z poufnymi misjami do krajów europejskich. Przystąpił do konfederacji targowickiej, by później zostać uczestnikiem insurekcji kościuszkowskiej.
Dramaty, libretta i Mazurek
W 1807 roku przyczynił się do utworzenia Księstwa Warszawskiego, podczas wojny polsko-austriackiej w 1809 organizował obronę Wielkopolski przed wojskami nieprzyjaciela. Po kongresie wiedeńskim współtworzył Królestwo Polskie.
Był też autorem wspomnień i utworów literackich (dramatów, librett operowych, komedii, wierszy), z których w powszechnej świadomości Polaków zachował się jedynie Mazurek Dąbrowskiego, w rękopisie zatytułowany: Pieśń Legionów Polskich we Włoszech..
Utwór ten powstał w 1797 roku podczas wizyty Wybickiego – prywatnie przyjaciela generała Jana Henryka Dąbrowskiego – w obozie legionów we Włoszech. Pieśń stała się później polskim hymnem narodowym.
Pieśń powstańcza
Według historyka Wojciecha Podgórskiego hymn powstał „między 16, a 19 lipca 1797 r. – pod wpływem pierwszego wzruszenia, jakie opanowało Wybickiego na widok polskich mundurów, orłów, sztandarów”. To wtedy miały powstać strofy „żołnierskiego wyznania wiary”: Jeszcze Polska nie umarła.
Pieśń od samego początku zyskała popularność i była chętnie śpiewana przez legionistów. Z początkiem 1798 pieśń znana była już we wszystkich zaborach. Tekst ogłoszono po raz pierwszy w Mantui w lutym 1799 w gazetce „Dekada Legionowa”. Śpiewana była podczas triumfalnego wjazdu generała Dąbrowskiego do Poznania 3 listopada 1806 r., podczas powstania listopadowego (1830) i styczniowego (1863). Podczas Wiosny Ludów (1848) Mazurek Dąbrowskiego śpiewany był na ulicach Wiednia, Berlina i Pragi.
Co nam obca moc wydarła
Hymn, jaki znamy dzisiaj, różni się od tekstu Wybickiego. Już w pierwszej zwrotce, nawiązującej do ostatniego rozbioru Polski, dzisiejsze frazy „Jeszcze Polska nie zginęła, / kiedy my żyjemy. / Co nam obca przemoc wzięła, / szablą odbierzemy” brzmiały w oryginale: „Jeszcze Polska nie umarła, / kiedy my żyjemy. / Co nam obca moc wydarła, / szablą odbijemy.
Pierwotnie druga zwrotka (gdzie również dokonano zmian) mówiła o Stefanie Czarnieckim, polskim dowódcy z czasów potopu szwedzkiego, a trzecia dotyczyła Bonapartego. Z czasem kolejność strof zmieniono. Znikła też całkowicie czwarta zwrotka: „Niemiec, Moskal nie osiędzie, / gdy jąwszy pałasza, / hasłem wszystkich zgoda będzie / i ojczyzna nasza”, a także ostatnia, szósta: „Na to wszystkich jedne głosy: / „Dosyć tej niewoli / mamy Racławickie Kosy, / Kościuszkę, Bóg pozwoli”.
Co ciekawe, najczęściej niedokładnie rozumiany też sens zwrotki czwartej (piąta w rękopisie Wybickiego). Gdy śpiewamy: „Już tam ojciec do swej Basi mówi zapłakany…”, należy – zdaniem Romana Kalety, historyka literatury polskiej, rozumieć: „Basi (…) zapłakanej”. Zapis y w końcówce to bowiem ścieśnione –ej.
Marsz, marsz, Piłsudski
W miarę popularyzowania się pieśń przybierała różne formy dostosowane do okoliczności, czasami zmieniając w refrenie nazwisko Dąbrowskiego na nazwisko innego wodza. I tak choćby w czasie I wojny światowej wśród polskich legionistów śpiewano Mazurka Piłsudskiego z refrenem: „Marsz, marsz Piłsudski, Prowadź na bój krwawy, Pod twoim przewodem Wejdziem do Warszawy”.
Podczas II wojny światowej żołnierze polscy na Zachodzie śpiewali tę wersję z refrenem Marsz, marsz Sikorski.
Polski hymn stał się też inspiracją dla pieśni innych narodów, w tym dla Ukrainy, gdzie w pierwszej wersji hymnu tego kraju umieszczono słowa: „Ще не вмерла Украіна” (Jeszcze nie umarła Ukraina), zmodyfikowane potem na „Ще не вмерла України і слава, і воля” (Jeszcze nie umarła Ukrainy i chwała, i wolność”.
Józef Wybicki zmarł 10 marca 1822 roku i jest pochowany w krypcie Zasłużonych poznańskiego Kościoła św. Wojciecha.
_______________________________
Its words have been changed over time, stanzas discarded or rearranged – but the anthem of Poland still accompanies us on the occasion of holidays or significant events. The author of the text, writer, poet, politician, Józef Wybicki, was born 275 years ago. We are celebrating the Year of Wybicki.