„Czas zamknięty” to opowieść o targającym ludzkim losem przypadku, który w świecie ogarniętym chaosem może okazać się paradoksalnie jedynym sposobem na przeżycie. A jednocześnie jest to zaserwowana w pigułce historia wojennych losów Polaków – z ich bohaterstwem i z ich tchórzostwem oraz z ich odwiecznym, destrukcyjnym dążeniem do dzielenia się na lepszych i gorszych.
Pierwsze wydanie tej książki pojawiło się 2007 roku, ale to dla Hanny Cygler nie był najlepszy czas. Jak sama wspominała w wywiadzie dla zupelniennaopowiesc.com, „Czas zamknięty”, jej w sumie dziewiąta powieść, w zasadzie nie zaistniała szeroko na rynku, w wyniku wydawniczych perturbacji, podobnie zresztą jak poprzednie książki. Dopiero jedenasta powieść, wydana już przez Rebis, sprawiła, że nazwisko Cygler jest dziś doskonale znane wszystkim, którzy cenią sobie mądrą, dobrze napisaną literaturę popularną. Należy się więc cieszyć, że i wcześniejsze książki tej autorki wracają w nowym wydaniu.
Paradoksalnie wydaje się nawet, że dopiero teraz „Czas zamknięty” trafia na swój, nomen omen, czas. Gdy za wschodnią granicą toczy się wojna, gdy światem wstrząsają zamachy i na strachu, ignorancji, głęboko zakorzenionych kompleksach oraz nienawiści w najlepsze rośnie populizm i nacjonalizm – lepiej zrozumiemy bohaterów tej książki. Zrozumiemy choćby strach, targający Helen Hallmann, przybraną matką głównego bohatera Włodka, gdy myśli o groźbie nadejścia wojny. Teraz pojmiemy nieco chaotyczne sprzedawanie mieszkania za bezcen i z pozoru zbyt paniczne plany wyjazdu do Anglii. Tym bardziej że Hallmannowie mieszkają w Gdańsku, mieście, które skupia w sobie jak w soczewce nastroje panujące w ówczesnej Europie.
Nastoletni Włodek bagatelizuje jednak przestrogi starszych. Jego świat – dojrzewającego młodzieńca – kręci się wokół zupełnie innych obaw i pragnień, najczęściej związanych z szukaniem szansy na inicjację. Chce być mężczyzną, ale nie przypuszcza nawet, że los podda to pragnienie próbie znacznie cięższej, niż mógłby się spodziewać. Gdy wybucha wojna, gdy żydowskie pochodzenie bohatera nagle zaczyna mieć znaczenie, gdy wszystko, co wydawało się pewne, rozpada się i bezpowrotnie znika, wtedy trzeba umieć wziąć na siebie odpowiedzialność za innych, wykazać się sprytem, odwagą i sporą wiarą w szczęście. A tego ostatniego bohaterowi „Czasu zamkniętego” nie brakuje – choć wojenny los rzuca nim od miasta do miasta, to można odnieść wrażenie, że z kolejnych opresji wychodzi przede wszystkim dzięki przypadkowi, korzystnemu zbiegowi okoliczności. Hallmann nie jest bierny, chwyta te podsuwane mu okazje i korzysta z nich, ale trudno powiedzieć, że sam układa swój życiowy plan. Nawet gdy już sądzi, że zna jutro i nad nim panuje, w ostatniej chwili i tak los decyduje za niego.
„Czas zamknięty” to powieść awanturnicza, choć ze wszystkimi konsekwencjami umieszczenia fabuły w ponurym, nieludzkim „zamkniętym czasie” II wojny światowej – od 1939 do 1945 roku. Nie brakuje w tej książce przygód, miłości, zdrad i intryg, szybkich pościgów i strzelaniny. Ale w swojej głębszej warstwie powieść opowiada wojenne losy całego społeczeństwa zniewolonego przez dwa totalitaryzmy: hitlerowski i stalinowski – mówi nam o przymusowej emigracji, o Holocauście i nienawiści na tle rasowym (także wśród Polaków), o wielkiej odwadze i wielkim tchórzostwie, o łapankach, kolaboracji, głodzie, o zsyłkach na Sybir, o wszystkich tych decyzjach, które musi podjąć człowiek, przyparty do muru. Pokazuje nam też Hanna Cygler inną smutną prawdę: że podział narodu nie jest wymysłem naszych czasów, że od zawsze stawialiśmy między sobą mury, nazywaliśmy innych gorszymi i to nawet w obliczu zewnętrznego zagrożenia. Szczególnie dobitnie widać to w wątku partyzanckim, gdy jedna z grup nie kiwnie palcem, by uratować żołnierzy z tego drugiego, ideologicznie odmiennego, ugrupowania. Jakoś nie dziwi mnie zatem, że tytuł książki, będącej kontynuacją „Czasu zamkniętego” to „Pokonani”. Ale ta lektura dopiero przede mną.
Czytaj także: PISANIE MUSI BYĆ PRZYJEMNOŚCIĄ | Rozmowa z Hanną Cygler
Hanna Cygler, Czas zamknięty
Rebis 2015