― To nagroda dla mojej bohaterki, która dokonuje codziennie wysiłku, żeby żyć na swoich zasadach – mówiła Zyta Rudzka, laureatka tegorocznej Nagrody Literackiej Nike za powieść „Ten się śmieje, kto ma zęby”. Prof. Inga Iwasiów: ― Nagradzamy fikcję tak porywającą, że odpowiada na pytania zadawane realności.
W tym roku w finale znalazły się trzy powieści, trzy książki reportażowe i tom poezji. Jury pod przewodnictwem prof. Ingi Iwasiów uznało, że zwycięża powieść Zyty Rudzkiej „Ten się śmieje, kto ma zęby”, o której pisaliśmy w naszej recenzji: „Narratorka powieści Zyty Rudzkiej zaprasza nas na wyprawę – w poszukiwaniu butów do trumny i w poszukiwaniu własnej przeszłości. Co jednak najważniejsze, kieruje do nas owo zaproszenie niepowtarzalnym językiem skrzącym się od oryginalnych aforyzmów, porównań i życiowych mądrości”. I dalej: „Trudno o dobre buty dla nieboszczyka” – brzmi pierwsze zdanie tej powieści, definiując od razu wszystko to, co tu ważne i oryginalne. Ten początek wrzuca nas bowiem w clou problemu z jakim zmagać się będzie bohaterka, Wera, była fryzjerka męska. Problemu nieuchronnego przemijania, z którego skutkami przyjdzie się jej zmierzyć; przemijania ludzi, emocji, przedmiotów. Może to być przemijanie nieodwracalne, sprowadzające się do faktu śmierci męża, ale i przemijanie, które pozornie wydaje się czasowe, odwracalne, podatne na próby nadania mu przeciwnego wektora. Śmierci nie da się cofnąć, ale może się ona stać bodźcem do próby odnalezienia śladów dawnych znajomości, dawnych miłości, dawnej świetności i godności”.
„Weryzm” czyli narracyjna odwaga i konsekwencja
Od imienia bohaterki przewodnicząca jury ukuła określenie „Weryzm” (pisane z wielkiej litery). I uzasadniała werdykt: ― Pisarka naciąga i puszcza dla nas sprężynę monologu wewnętrznego męskiej fryzjerki, odbywającej brawurowo żałobną wędrówkę. Historia Wery jest wywrotowa, ponieważ nie próbuje wzruszać, przekonywać, edukować, uwodzić pięknem. Ciągnie za sobą i popędza, by nagle zwalniać i otwierać kolejne zaplecza, magazyny i nieokiełznane idące w poprzek wątki. Efekt werystyczny osiąga Zyta Rudzka dzięki narracyjnej odwadze i konsekwencji. Nie zostawia bohaterki i nie zestawia jej z jakąkolwiek nadrzędną, oceniającą instancją. Ryzykuje tym, że ją odrzucimy, bo kobiety wściekłe nie pasują do gorsetu. Nagradzając Zytę Rudzką wyróżniamy istotną, angażującą czytelniczo prozę. Fikcję tak porywającą, że odpowiada na pytania zadawane realności.
Zyta Rudzka przekonywała, że „Weryzm” może być słowem na określenie kobiecej siły, która jest mocarna, ale niewidoczna, którą się bagatelizuje. I dodawała: ― Przyjmuję te nagrodę jako nagrodę dla bohaterki, która, mówiąc językiem współczesnym, maszeruje. Cały czas maszeruje, po swoją wolność i dokonuje codziennie wysiłku egzystencjalnego, żeby przeżyć, żeby żyć. Ale na swoich zasadach.
Piątek Czytelników
Nagrodę Czytelników „Gazety Wyborczej” otrzymał Grzegorz Piątek za książkę „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939”. Ze sceny autor chwalił przede wszystkim pozostałych nominowanych: ― Wszystkie te książki dały mi coś cennego, ze wszystkich czegoś się nauczyłem, wszystkie czymś mnie poruszyły, dały mi do myślenia.
Podczas gali nie obyło się bez akcentów związanych ze zbliżającymi się wyborami. Goście trzymali kartki z hasłem „Idź na wybory”, ale także popierającymi prawa kobiet „Strajk kobiet”. Z kolei jurorzy założyli t-shirty z napisem „Agnieszka Polland” odnoszące się do nagonki ze stroną rządzących na film Agnieszki Holland „Zielona granica”.
W tym roku w finale nagrody znalazły się:
Wiktoria Bieżuńska, „Przechodząc przez próg, zagwiżdżę” (Wydawnictwo Cyranka)
Anna Bikont, „Cena. W poszukiwaniu żydowskich dzieci po wojnie” (Wydawnictwo Czarne)
Mateusz Górniak, „Trash story” (Korporacja Ha!art)
Grzegorz Piątek, „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939” (Wydawnictwo W.A.B.)
Zyta Rudzka, „Ten się śmieje, kto ma zęby” (Wydawnictwo W.A.B.)
Piotr Sommer, „Lata praktyki” (Wydawnictwo WBPCiAK)
Ilona Wiśniewska, „Migot. Z krańca Grenlandii” (Wydawnictwo Czarne)
Przeczytaj naszą recenzję nagrodzonej powieści: