Zmarł Milan Kundera. Wybitny czesko-francuski pisarz, autor m.in. „Żartu” i „Nieznośnej lekkości bytu” miał 94 lata.
Milan Kundera urodził się 1 kwietnia 1929 w Brnie. Należał do pokolenia, które weszło w życie literackie wkrótce po dojściu komunistów do władzy, a od połowy lat 50. do początku lat 60. należał do czołowych postaci literatury oficjalnej jako niezwykle popularny i ceniony przez krytyków poeta i dramaturg. Do Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KSČ) wstąpił w 1948 r., ale został z niej wydalony po dwóch latach wraz ze swoim przyjacielem Janem Trefulką, kiedy to Służba Bezpieczeństwa (StB) przechwyciła ich korespondencję, wyśmiewającą wysokiego urzędnika partyjnego Jiříego Hendrycha. Kunderę zainspirowało to do stworzenia głównego wątku powieści „Żart” (Žert, 1967). Jego członkostwo w partii komunistycznej zostało przywrócone w 1956 r. i ponownie odebrane po czystkach w 1970 r., które nastąpiły po okupacji sowieckiej.
Żart inspirowany
Kundera wkroczył do literatury w 1945 roku wraz z tłumaczeniem wierszy Władimira Majakowskiego, którego dokonał wraz ze swoim kuzynem Ludvíkiem Kunderą i opublikował w czasopismach „Pochod a Čin”. Rok później opublikował swój pierwszy własny wiersz w czasopiśmie „Mladé archy”.
W świat prozy pisarz wkroczył zbiorem opowiadań o relacjach damsko-męskich „Śmieszne miłości. Anegdoty melancholijne” (Směšné lásky, 1963). Opowiadania zawierają już podstawowe cechy późniejszej twórczości Kundery: iluzje nietrwałości, którymi człowiek się oszukuje, tożsamość człowieka i jego kruchość.
W 1967 roku Kundera opublikował powieść, która od razu uczyniła go jednym z czołowych przedstawicieli czeskiej sceny literackiej – „Żart”. Z jednej strony poradził sobie z traumą zbrodni lat 50., z drugiej z gorzką ironią portretował kulturowych liderów lat 60., głównie byłych stalinowskich poetów, którzy nagle przeszli na egzystencjalizm i inne intelektualne mody (główny negatywny bohater, Pavel Zemánek, według większości interpretatorów nawiązuje do Pavla Kohuta, ale całkiem dobrze może pasować do samego Kundery, przedstawionego z niszczycielską autoironią).
Przeczytaj także:
Nieznośna lekkość bytu
Ze względu na krytykę wobec radzieckiej interwencji w 1968 roku dzieła Kundery trafiły na czarną listę. W 1975 roku Milan Kundera wyemigrował. Wcześniej napisał jeszcze dwie powieści: „Życie jest gdzie indziej” (Život je jinde, 1969) i „Walc pożegnalny” (Valčík na rozloučenou, 1972), gdzie gorzko i ostatecznie żegna się z ojczyzną. Już na emigracji (ale wciąż po czesku) powstały „Księga śmiechu i zapomnienia” (Kniha smíchu a zapomnění, 1978) – powieść włączona przez brytyjski dziennik „The Guardian” do 100 najważniejszych powieści wszechczasów, oraz „Nieznośną lekkość bytu” (Nesnesitelné lehkosti bytí). Ta powieść ukazała się w listopadzie 1984 roku i uczyniła z Kundery gwiazdę literatury światowej – do 2021 roku powieść przetłumaczono na 44 języki.
Ostatnią powieścią napisaną po czesku była „Nieśmiertelność” (Nesmrtelnost, L’immortalité, 1988). Jednocześnie jest to pierwsza powieść, w której nie pojawia się wątek czeski. I po raz kolejny odniósł sukces. Potem powstały „Powolnoiść” (La Lenteur, 1995), „Tożsamość” (L’Identité”, 1998), „Niewiedza” (L’Ignorance”, 2000) i „Święto nieistotności” (La Fête de l’insigniance, 2013). W latach osiemdziesiątych XX w. wiele utworów Kundery ukazało się w Polsce w drugim obiegu. Pisarz odzyskał czeskie obywatelstwo w 2019 roku. Zmarł 11 lipca 2023 r. w Paryżu.