Powieść Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” będzie lekturą 12. odsłony Narodowego Czytania.
„Nad Niemnem” to społeczno-obyczajowa powieść pozytywistyczna Elizy Orzeszkowej z 1888 roku. Trzytomowy utwór przedstawia panoramę polskiego społeczeństwa drugiej połowy XIX wieku, nawiązując również do czasów powstania styczniowego. Powieść publikowano po raz pierwszy w odcinkach na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” od stycznia do grudnia 1887, a w postaci książkowej ukazała się nakładem wydawnictwa Gebethner i Wolff. Popularność powieści przekroczyła oczekiwania autorki, ale spowodowała też zainteresowanie cenzury, o ile pierwsze wydania przeszły bez zastrzeżeń, o tyle planowane czwarte, w 1890 roku, zostało wstrzymane.
Powieść na zamówienie
„Nad Niemnem” powstało dzięki zamówieniu, jakie u Orzeszkowej złożył w 1884 Marian Gawalewicz, ówczesny redaktor „Tygodnika Powszechnego”. Oczekiwał powieści, która miałaby obejmować tematykę relacji między starszym i młodszym pokoleniem oraz stosunków między dwiema warstwami społecznymi, szlachtą zagrodową i mieszkańcami wsi. Sama autorka początkowo zamierzała ograniczyć fabułę utworu jedynie do problemu małżeństwa pomiędzy panną z wyższych sfer a mężczyzną pochodzącym ze szlachty zagrodowej, z czasem jednak tło obyczajowe uległo poszerzeniu i wzbogaceniu, Orzeszkowa zrezygnowała więc z pierwotnego tytułu „Mezalians”.
Miejscem akcji powieści jest Grodzieńszczyzna, przede wszystkim Korczyn – majątek Benedykta Korczyńskiego (jego pierwowzorem są Miniewicze, majątek Kamieńskich), Olszynka – majątek Kirłów, Osowce – pałac Andrzejowej Korczyńskiej oraz zaścianek Bohatyrowicze (miejsce rzeczywiste). Akcja powieści rozgrywa się pomiędzy czerwcem i sierpniem 1886 roku. W fabule utworu zastosowano podwójną perspektywę czasową. Przeszłość wywoływana jest wspomnieniami bohaterów, niekiedy opisowo przez narratora; odwoływanie się do niej służy z reguły ocenie postępowania bohaterów i ich charakterów.
12. Narodowe Czytanie
Akcja Narodowego Czytania organizowana jest przez Prezydenta RP od 2012 roku. Zainicjowano ją za prezydentury Bronisława Komorowskiego lekturą „Pana Tadeusza” oraz „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza. Później czytano m.in. fragmenty „Trylogii” i „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza, „Lalki” Bolesława Prusa, „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego czy „Moralność Pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej.