Nasza tutaj obecność, i każdego człowieka gdziekolwiek indziej na świece, znacznie przekracza to, co nauczyliśmy się rozumieć jako istnienie. Przekracza nie w swojej wzniosłości, majestatyczności, cudowności, ale w zwyczajności, niesamowitej banalności zdarzeń. Bo przez zwyczajność, banalność życie jest dostępne, jest nasze – mówił Rafał Wojasiński, odbierając Nagrodę Literacka im. Marka Nowakowskiego za tom opowiadań „Olanda”, wydany przez Wydawnictwo Nisza.
Nagroda ustanowiona przez Bibliotekę Narodową honoruje „opowiadanie lub cykl opowiadań charakteryzujących się niekonwencjonalnością sądów, odwagą i precyzją myśli oraz pięknem słowa”. Rafał Wojasiński jest jej trzecim laureatem. W 2017 roku otrzymał ją Wojciech Chmielewski za całokształt twórczości, a rok temu Paweł Sołtys za „Mikrotyki”.
Jak podkreślano, Wojasińskiemu przyznano nagrodę za „maestrię w opanowaniu różnorodnych odmian nowelistyki, świetne operowanie językiem, wreszcie za konsekwencję, z jaką od wielu już lat portretuje współczesnych biednych ludzi, skrzywdzonych i poniżonych, czyniąc to w sposób subtelny i pogłębiony”.
W laudacji podkreślano, że zasadniczymi sposobami istnienia prozy w tomie opowiadań „Olanda” jest mówienie, opowiadanie, gadanie. Bohaterowie opowiadają o swoim życiu, o sobie, o ludziach, których napotykali, o tym jak rozumieją świat, bardzo często pytają kim jest Bóg, czy jest i jaki jest.
– Bohater „Olandy” powie: Mam tylko to, że mówię. Wolno mi tylko mówić, a to mówienie umrze wraz ze mną. Czyż może być większa pochwała opowiadania, jego życiodajnej siły i wolności, jaką ono daje człowiekowi? – pytał wygłaszający laudację przewodniczący jury Maciej Urbanowski. – Kim są bohaterowie „Olandy”? To tak często portretowani przez Wojasińskiego ludzie zwykli, prości, często biedni, jakby ogołoceni, albo nawet „ubodzy mózgiem” (cytat), do tego gorsi, samotni, żyjący gdzieś na marginesie. Zdając sobie sprawę ze swej beznadziejnej sytuacji bohaterowie Wojasińskiego nie chcą jej zmieniać, do tego są jakby bezdziejowi – dodawał prof. Urbanowicz.
Rafał Wojasiński przekonywał z kolei, że bohaterowie jego tomu opowiadań mają jedną podstawową cechę: ciągle się mylą.
– Wielokrotnie popełniają ten sam błąd, ten sam grzech, jakby byli przy jakiejś ścianie, przez którą nie pozwala im przejść np. niski poziom inteligencji, wrodzona niepełnosprawność, sytuacja ekonomiczna, rodzinna. Ale potrafią też dostrzec szczeliny w owej ścianie, przez które sączy się światło – mówił pisarz, dodając, że aby się odnaleźć w życiu, trzeba się najpierw zgubić.
Jak zaznaczał Rafał Wojasiński, nasza tutaj obecność, i każdego człowieka gdziekolwiek indziej na świece, znacznie przekracza to, co nauczyliśmy się rozumieć jako istnienie. Przekracza nie w swojej wzniosłości, majestatyczności, cudowności, manierach, pozach, wzorach matematycznych, ale przekracza w zwyczajności, niesamowitej banalności zdarzeń. Bo przez zwyczajność, banalność życie jest dostępne, jest nasze. Życie prawdziwe nie da się oszukać i zmanipulować, mam wrażenie, że to jest jedna z niewielu rzeczy której nie można przekręcić – mówił autor „Olandy”.
Nagroda Literacka im. Marka Nowakowskiego
Biblioteka Narodowa, 3 kwietnia 2019
